SUUGAAN LAGA SINAYSTAY:

Haddaad dhimato geeridu marbay nolosha dhaantaaye Dhaqashiyo marbay kaa yihiin dhereggu xaaraane Nin dhirbaaxo quudheed dugsaday dhaqayadeed maalye Dhashaadeey sugtaa xaajadaad dhawrataa abide ... Salaan Carrabey Dabka nimanka loo dhiibtayee ina dhex luudaaya Iyo xaajaduu nagu dhudhumin gaal dhafoor caddiba Aan ka dhimano mooyee waxaan, dhawranaan jirine Ninkii ciil ka dhaansami kareen, dhiiggu kici doonin Iyo fulay dhaddigi Xaashiyoow, ha iska dhuuntaane...Biriir?? lamase hubo

Kelmadaha Dhimasho iyo dhawrsasho way soo labajeer noqdeen taasoo ku tusaysa in aan tududcyadu is lahayne laba gabay kala yihiin.
Gabayga Salaan ee tuducyada hore ku jiraan oo MINE la yidhaahdo waa kuwo aan habayaraatee wax shaki ahi ku jirin. Ma jiro gabay u sugan oo loo hubo salaan oo la mid ah gabayga "Mine" waxaana taas caddaynteeda ka marqaati kacay abwaannada Isaaq, Daarood, Hawiyeba iyo Somalida kale ee u dhuundaloola taariikhda suugaanta. Waxa kale oo xusid mudan maqaal hore oon ka diyaarinnay isla gabaygan oo niman Harti ahi u hunguroodeen. Iyadoo aan gabaygu u baahnayn caddayn bal wax yar ka sheegno ilaha lagu kalsoon yahay ee ka marqaati kacay gabaygan waxan ka xusi karaa;
a. Muuse Galaal Cali oo ahaa aabbihii qoraalka Afka Somaliga. Muuse wuxu ahaa abwaan taariikhyahan ah oo geed dheer iyo mid walba u koray sidii loo qori lahaa af Somaliga isla markaana taariikhdeenna iyo Suugaanteennana loo baylah tiri lahaa. Waxa kale oo uu Muuse ahaa nin Xaaji ah oo caddaalad yaqaan ah maansada ururinteeduna aysan u kala soocnayn inuu wax is daba-marshaana aysan ka suurowdeen. Wuxuu ahaa nin si cilmiyaysan wax u baadhi jirey isagoo taas ka warramayana wuxu sheegay in gabayga "Dardaaran" ee Ina Cabdulle Xasan uu ka qoray kana saxay 17 Gabyaa iyo taariikh yahannoba isugu jira. Waxa kaloo xusid mudan inuu ahaa nin si aad ah isugu hawlay taariikhda Daraawiisha isla markaana hoyga waxan qoray ay gabayadii Xaajigu duubay ka doorbideen kuwa kale. Ninka martabaddaas intaas leeg leh waxa uu gabayga Salaan ee Halqabsigaasi ku jiro duubay 40 sannadood ka hor. (Halkan Riix)
b. Cali X. Xasan oo Cali Afbuur loo yaqaan oo weli nool da'diisuna 100 sano saameeshay isla markaana Salaan Carrabey soo gaadhay ayaa isna qoraalladiisu sida cadceedda u iftiiminayaan in gabaygan uu Salaan lee yahay. Cali Afbuur oo illaa maanta nooli waxa uu Salaan oo hor fadhiya gacantiisa kaga qoray gabayo boqol sare u dhaafay oo gabaygani ka mid yahay iyadoo qoraalladaas oo fartii CiSMAANIYADA ku qoran weli hayo.
c. Cumar Xirsi oo isna duubay gabayada Salaan muddo 40 sano ka hor wuxuu si muran la'aan ah u marshey gabaygan Mine ee tuducyadaasi ku jiraan.
d. Akademiyaha dhaqanka iyo Suugaanta ee Soomalida oo haatan burburay oo lagu kaydin jirey suugaanta Soomalida waxa yiil gabayga iyo taariikhdiisa
e. Gabaygan oo Isaaq, Daarood iyo Hawiye wixii Suugaanta u dhuun daloolaa u wada yaqaannin Salaan Carrabey waxan kaloo intaan hayo ka tilmaami karaa
f. Gaarriye oo dheeganaya gabayga salaan 1988-kii waa kii isna isagoo salaan carra-baabaya gabaygana sheegaya yidhi (Halkan riix)
g. Yamyam ninka la yidhaahdo oo Isaaq nacaybka iyo Dhoodaan nacaybkiisu waashay isla markaana aaan looga yaabin in gabay nin Daarood lee yahay nin Isaaqa siiyo ayaa isagoo duubay dareen jiitayaasha maansada yidhi (riix halkan)

h.

Qoraaga  M.M. AFRAH wuxu isna buugiisa taariikhda Somalida baalka hore kaga qoray Salaan Carrabey gabaygiisa oo uu halqabsigas caanka ah ka soo qaatay.

i. Suugaanleyda gabayada Somalida ku xeeldheeri waxay dhammaantood kuu sheegayaan gabaygan caanka ah ee Salaan

 III. Dirir Warsame
Muslinnimo ninkaan kuula socon muumminnimo khaasa
Gaal maxasta kuu dhawra ood magansataa dhaama
Gabayga Dirir Warsame ee waxa dadka qaarkii ku sheegaan Cali Jaamac Haabiil, haddase waxa Dhoodaan ku magacaabay isla Bidhiidhkii aan soo sheegnay. Gabaygan Dirir Warsame (HJ, Yeesif) wuxu lee yahay taariikh mash-huur ah oo lama gudbaana in gabaygiisa la meersadana aan suuragal ka dhigi karin. Gabaygan horta wuxu Dirir ugu jawaabay Ina Cabdille Xasan oo gabay cay ah Isaaq u soo tirshey. Marka Ina Cabdulle Xasan lee yahay Ina Walanwal oo kale inaan weger dhahaa weeye" ayaa berigii danbe Daraawiishi rag dila Ina Walanwal iyo Dirir soo dirtay iyagoo ku guuleystey dilkii Dirir Warsame. Dirir wuxu u god-galay gabaygan oo ay taariikhdiisa ku caddahay diiwaanka Sheekh Jaamac Cumar Ciise ka qoray qawlaysatadii Daraawiishta isku magacawday. [Halkan Riix]

VI. Kumuu ahaa Bidhiidh.
Arrinta ugu qosolka, amakaagga, wareerka badani waxay tahay ninkan gabayada aanu lahayn la huwiyey ee Ogaadeenka laga dhigay oo sida la sheegay aanba ahayn reerkaas. Waxan is weydiiyey horta ma hal Bidhiidh baa jira mise laba. Jawaabta suaashaa waxa furaya gabayga bidhiidh uu Ismaaciil Mire u tiriyey oo muujinaya inaan isku ruux ka hadlayno. Bidhiidh ninka la yidhaahdaa waxa lagu sheega Dhulmahanto, Axmed Grad, oo reer warfaa ah mase hubno. Arrinta qolada ninkan weli hubsiinaa noogu dhiman waanuna ku raad jirnaa waxase la yaab noqonaysa haddii ninkani Hartiyoobo Dhoodaan maxaa maydha waayo dhoodaan waxa kale oo uu Bidhiidh Ku magacaabay gabaygan oo sheekadiisaba biyo col dhaanshey ka dhigaysa haddii ninkaasi Harti Waaq noqdo. Bal eegoo gabaygan nin Dhulmahante ahi ma tirin karaa oo reer tolkii hablahooda dhillonimo iyo Qurji ma u quudhi lahaa. Akhristoow noogu kaalmee inaad baadho ninkan qoladiisa!

Daarood Cagdheer baa lagu tuhmaa inay u gabyaan balse haddiiba Macallinkoodii hormood u noqdo burburinta Suugaanta waayo soo jireenka ah waa la arki doonaa in taariikhdu saamaxdo iyo in kale.  Waa nagu ceeb inaan luxudka ugu degno Raage Ugaas, Ina Cabdulle Xasan, Ilma Bulxan, Saahid, Xarbi iyo ragga suugaanyahannada ah ee caawa innaga hooseeya. Haddii aan degdeg loo sixin khaladkan caddaanka ah iyo kuwa kale ee joogtada ahba, waxa hubaal ah inay dhantaalayso Suugaanteenna qaaliga ah oo ku danbayn doonta in sidii Geela loo kala saanyado. Inkastoo ruux waliba u madax bannaan yahay inuu wuxuu doono qoro misana waxan taas ka doorbiday wax sheeg iyo wax tusaalayn waayo arrintani mid lagu degdego ka weyn.