| |
Gubiddii Magaalada Karin (1871)
Colaaddaha sokeeye ee geyigeenna ka dhacay kuwa
ugu culus waxa ka mid ahaa tii dhex martay reeraha walaalaha ah ee
Yeesif iyo Aadam Madoobe. Colaaddani waxay kuwa kale kaga sheeggan
tahay iyadoo socotey muddo 50 Sannadood ku dhow isla markaan dadka iyo
maalka ku lumay ka sokow ay ku naafatay xadaarad dheer oo labadaa reer
ku lahaayeen xeebaha badda cas ee magaalada Berbera bariga ka xiga oo
waagaas ahaa kuwo la tartama malkada Saaxil. Waxay labada reer ka mid
ahaayeen reerihii Somalida ugu xaddaarad horreeyey oo iyadoo Somalida
qaarkood qaawan yihiin oo weli Dhuu' miskaha ku qarshaan iyagu lahaa
Doonyo isaga goosha africa, Carabta illaa Hindiya. Colaaddani waxa
sida aan ku qiyaasay ay bilaabantay illaa 1830-yadii waxayna keentay
in labada reerba isku baaba'aan ayna ka soo barakacaan dhulkii,
magaalooyinkii iyo maalkii ay lahaayeen.
Magaalada Karin iyo marsoonyinka ku xeeran ee Siyaara, conqor,
laasmuuse, ruguuda iyo shalcaw waxay qarniyadii 16,17, 18 iyo 19aad
ahayd baro ganacsi oo doonyaha shixnadani galaa baxaan.
Beesha Yeesif Maxamed waxay ku amarkutaaglayn jireen magaalada Karin
oo ahayd magaalo ay ka taliyaan lehna irrid (gate) laga galo si ay u
kontoroolaan magaalada waxa soo gelaya iyo waxa ka baxayaba. Waxa la
sheegaa in gate-ka magaalada ay horraantii 1830-kii ku sawirnaan
jireen laba xiniinyood oo ay ujeeddada ka danbaysaa ahayd in markaad
soo geleyso magaalada Yeesif aad ragannimadaada bannaanka kaga
timaaddo si aad u ammaan hesho. Waxa taariikhyahannada qaar u badiyaan
in Beesha NUUX oo markaa isku duubnayd ay farriintaasi si gaara ugu
socotey ayadoo aan loo ogolayn in ay habeenkii ku negaadaan magaalada
Karin.
Waxa la sheegaa in gabadh Reer Dood (HJ) ah uu guursaday nin Yeesif
ahi. Sida la sheegay waxa gabadha jeclaa nin Aadan Madoobe ah oo
markii gabadhii la soo gelbinayey intuu tolkii u yimi ku yidhi "Haddaan
ninkaa layga barbar gelbin xiniinyahaan is goynayaa". Tolkii markii ay
xaqiiqsadeen in wiilka ay arrintu dhab ka tahay ayay u badheedheen
Yeesif oo maalin cad magliga rabiyeen ninkii arooska ahaa gabadhiina
ninkii damciyey loo dhisay. Halkaas waxa ka bilaabantay dagaal sokeeye
oo labada qoloba ku riiqdeen oo aan waxba laysu hanbayn. Waxa kaloo la
sheegaa in gabadhii beladu ka dhacday wiilkii ay ayeeyada u ahayd
dagaalka ka qayb galay.
Aadan Madoobe oo lib haya ayaa 1871-1872 19 nin oo Baxri ah lagaga
dilay doonni ay saarnaayeen. Waxa Aadan Madoobe u cid dirtay wixii
ciidan oogo kaga maqnaa si raggaa loogu aaro. Markii ciidankii la
dumay ee ay diyaagaroobeen ayuu Maxamed Abokor Ismaaciil oo "Qaaje
Gurey" ku magac dheeraa isla markaana ahaa ninka u taliya Aadan
Madoobe ayaa Aadan Madoobe doorransiinyey 3 arrimood oo kala ah
1. In ay magaalada Karin oo markaa HJ badani joogto laakiin Yeesif u
badan yahay ay dagaal geliyaan iyagoon u aaba yeelayn cidna halkaasna
gabadhoodu ku guur beesho.
2. Inay magaalada isku gadaamaan ka dibna naadiyaan in wixii aan
Yeesif ahayni iskaga baxaan magaalada.
3. Inay dabka iyo ragga guryahoodii u kala diraan oo baqdaan.
Aadan Madoobe wuxu go'aansaday in magaalada la isku gedaamo wixii aan
reerka loo danleeyahay ahayna ay ka baxaan. Markii ciidankii iyo
Saanaddii Aadan Madoobe magaalada dul timi ayaa HJ-dii kale dheg u jalaqsiin
weydey inay ka baxaan magaalada halkaasna waxa ka dhacay dagaalkii u
danbeeyey ee labada beelood dhexmara. Aadan Madoobe magaaladii waa
gubeen laakiin ma libaysanoo HJ badan ayaa ka hiilisay taasaana
sababtay inay magaaladii gubaan hayeeshee aysan libaysan oo rag laga
laayo.
Dirir Warsame oo ahaa afmaal Yeesif ah ayaa dul yimi nin Haliil la
odhan jirey oo Ciidankii Aadan Madoobe laga qabtay. Gabaygani oo mid
naxdin leh wuxu Dirir dareensiinayaa ninka la qabtay in geerida
khayrkii la qabo isagoo farriin u sii faraya raggii ku le'day oo ay
ugu horreeyaan timacaddii Yeesif ee iyagaba aan loo nixin ee dagaalka ku riiqatay. Gabaygu ma
dhamma balse akhristoow waxad mooddaa in markaad gabaygan siiqdiisa
eegto in uu Ina Cabdulle
Xasan dheegtey markuu Richard Corfield dilkiisii ka gabyayey in ka
badan 30 sannadood ka dib.
Haliiloow geddoontaye haddaad aakhiro u guurto
Waxba hays galluubine ragbaad garabsanaysaaye
Haddaad guurtidii Yeesif iyo odayadii gaadho
Karin gubay annana goosannoo nala gumaadyeey dheh
Gadaboursi iyo baa na helay gacan Ogaadeen dheh
Sidii gaaladii bay warmaa nagu garaaceen dheh
|
